Door Hanna Riezebos op 18 mei 2020 om 08:00

Lees voor

Een deadline in Hoenderloo: goed voor de kinderen of goed voor Pluryn?

Voor 1 augustus moeten de kinderen vanuit De Hoenderloo Groep herplaatst zijn. 'Dat is beter voor hen, het geeft duidelijkheid en zo kunnen ze na de zomervakantie in een nieuwe klas instromen.'

Dat antwoord krijgen ouders te horen van tientallen kinderen die naar een nieuwe plek moeten verhuizen.

Is dit het hele antwoord? Wat, als dit voor een individueel kind níet het beste moment is, en de nieuwe plek nog níet passend genoeg gemaakt is om naar toe te gaan? Wat geeft dan straks de doorslag?

Dit is niet het kortste stuk dat ik geschreven heb. Maar Pluryn heeft het ons dit jaar ook niet makkelijk gemaakt: de mist is dik. Er moeten snel antwoorden komen, want wij hebben als gemeente Apeldoorn beloofd dat de instelling open blijft zolang als dat nodig is. We weten zonder antwoorden niet, of we ons aan deze belofte kunnen houden. 

De Apeldoornse gemeenteraad heeft in april 83 brieven ontvangen: reacties van ouders, kinderen, medewerkers en dorpelingen op de sluiting van De Hoenderloo Groep. Het verdriet en de woede over het gebrek aan goede zorg voor een aanzienlijk deel van de jeugdigen uit deze specialistische residentiële jeugdzorginstelling, is in deze brieven tastbaar aanwezig.

Voor een belangrijk deel van de jongeren is een goede, soms zelfs passender plek gevonden. Maar de afbouw verloopt voor de laatste helft van de oorspronkelijk 225 jeugdigen uit heel Nederland, niet goed. De verhalen in de brieven aan de gemeenteraad sluiten naadloos aan bij het laatste Inspectierapport van de IGJ van 6 mei jl.:

"Pluryn constateert dat de personeelsbezetting begin april nog aan de eigen normen voldoet, maar dat deze in de komende twee maanden onder een problematische grens kan komen. De maatregelen die Pluryn op dit punt treft, zijn gericht op het verbeteren van de doorstroom van jeugdigen naar andere locaties van Pluryn en op het samenvoegen van groepen. Ouders geven aan dat er sprake lijkt van een toename aan incidenten. Het gaat bijvoorbeeld om incidenten waarbij jeugdigen ook gefixeerd worden. Ook de medewerkers die de inspectie heeft gesproken geven aan dat het in toenemende mate onrustig is op de groepen."

Inmiddels is de situatie aangaande de zorg in deze eerste weken van mei nog nijpender geworden; het zorgpersoneel trekt weg, de kwetsbaarste (in jargon: moeilijk plaatsbare) jeugdigen blijven over, in groepen die herschikt worden. Op het moment van schrijven is er voor tientallen van de kinderen die voor 1 augustus weg zouden moeten zijn, dus geen duidelijke plek. Dat benoemt de Inspectie ook als zorgpunt, en zij verwacht een betere verantwoording van het aanbod van vervolgzorg van Pluryn. De afspraak is ook dat een aanbod in samenspraak met de ouders gemaakt moet zijn.

"De inspectie verwacht op korte termijn nader geïnformeerd te worden door Pluryn over hoe deze plekken gerealiseerd en passend gemaakt gaan worden."

Flexwerkers, de oplossing van de zorginstelling om de groepen beheersbaar te houden, zijn er onvoldoende. Half mei blijkt dat de kinderen het niet aankunnen om in al deze spanning weer de overstap naar school te maken: ze zijn de eerste dagen na de Corona-sluiting in de klas niet meer te houden en worden terug naar hun leefgroepen gestuurd.

Het toezicht voor de zorgkwaliteit is dus in handen van de Inspectie voor Gezondheid en Jeugd. Middels kritische prestatie indicatoren houdt de inspectie een vinger aan de pols. Een belangrijke voorwaarde voor betrouwbare metingen is, dat de vastlegging voor de betrokken medewerkers haalbaar moet zijn, en er moet draagvlak zijn om deze uit te voeren. Lukt dat, nu er steeds minder en sterk wisselend personeel hiervoor beschikbaar is? Er is sinds een maand iets vreemds aan de hand: volgens ouders nemen de incidenten in de groepen toe, maar de kpi’s geven een daling aan.

Deze nijper wordende zorgpraktijk roept onmiddellijk vragen op over de geloofwaardigheid van het achterliggende beleid. Neemt Pluryn voldoende tijd en geld voor het creëren van nieuwe zorgplekken en zorgvuldige begeleiding en verhuizingen van alle afzonderlijke kinderen?

De vraag die een volksvertegenwoordiger zich ook altijd dient te stellen is: zijn de overheidsgelden door deze zorginstelling doelmatig besteed? Het gaat hier om de duurste jeugdzorg die we hebben. Een goed moment om terug te kijken en vooruit te blikken.

We gaan terug naar oktober 2019; dan komt Pluryn onder direct beheer van zijn schuldeisers, de banken, omdat vanwege het slechte financiële resultaat de leningen direct opeisbaar blijken. Een onzekere financiële factor op dat moment is, of de minister de transitiesubsidies aan Pluryn zal terugvorderen. Het financiële herstelplan van Pluryn voorziet niet in een oplossing als er toch terugvordering zal plaatsvinden: dan zou de instelling failliet gaan. De jaarrekening is op een veel later moment dan gebruikelijk opgemaakt; normaal is dit voor 1 juni.

In december 2019 komt Pluryn tot complete verassing van de gemeente Apeldoorn met een oplossing: de verkoop van De Hoenderloo Groep. Hier wordt nog geen termijn aan gekoppeld, en dit brengt de wethouder tot de uitspraak, dat de instelling open blijft zolang als nodig is. Maar in maart 2020 wordt door Pluryn bij de definitieve sluiting alsnog een deadline genoemd: uiterlijk augustus moeten de meeste kinderen weg zijn.

Eind februari 2020 laat het ministerie VWS weten de subsidiebedragen (32 miljoen euro) niet terug te vorderen. De accountant van Pluryn oordeelt dat over 16,3 miljoen hiervan, geen verantwoording kan worden afgelegd, en is het ook eens met de Jeugdautoriteit dat bijna 4 miljoen euro van deze niet terug gevorderde gelden onrechtmatig zijn besteed. De minister verwacht als tegenprestatie een goed en transparant proces voor financieel herstel van Pluryn met duidelijke regie en monitoring.

In de eerste week van maart wordt de sluiting van De Hoenderloo Groep bekrachtigd door de raad van bestuur van Pluryn. De ondernemingsraad ziet de sluiting als onvermijdelijk maar wijt die aan falend bestuur. Ouders en medewerkers spreken in de pers van een onmogelijke opgave voor Pluryn om een deel van de kinderen te herplaatsen, omdat er sprake zou zijn van een ‘last resort’: er is elders geen vergelijkbare zorg voor hen te vinden. De Kinderombudsman start gelijktijdig een onderzoek, omdat zij twijfels heeft of de belangen van kinderen en jongeren bij de besluiten zijn onderzocht en meegewogen.

In de eerste fase van afbouw lijkt de herplaatsing voorspoedig te gaan; voor alle Apeldoornse kinderen is redelijk vlot een plek gevonden. Dan komen er verhalen van ouders die wanhopig zijn over de herplaatsingen, omdat hun kinderen er mentaal ernstig door in de knel komen. Behandelaars dringen aan op meer tijd. Ook het dorp Hoenderloo zicht laat horen: de dorpsraad maakt zich zorgen over de kinderen, maar ook over de levensvatbaarheid van de dorpsvoorzieningen door de sluiting. De gemeenteraad opent een e-mailadres om al hun verhalen te kunnen horen.

De deadline van 1 augustus voor het gros van de kinderen wordt door Pluryn nog steeds als volgt gemotiveerd: dit geeft duidelijkheid, het is in het belang van de jongeren en medewerkers dat de planning aangehouden wordt, en een verhuizing rond de zomervakantie is beter voor de kinderen.

Maar is dat wel het hele verhaal?

Wat de belangrijkste toezichthouder IGJ niet als taak heeft, is toezien op het doelmatig besteden van de geschonken en geleende gelden en op de levensvatbaarheid van een zorgorganisatie. Hierover moet Pluryn zelf verantwoording afleggen aan zijn subsidieverstrekkers en schuldeisers. Dat zorg en financiën nauw vervlochten zijn, hebben we vanaf oktober 2019 gezien: Pluryn motiveert de sluiting met zowel financiële als zorginhoudelijke redenen. De minister noemt continuïteit van zorg als belangrijkste motivatie voor het niet terugvorderen van subsidie. Om dezelfde reden heeft het ministerie VWS in november 2019 voor de jaren 2020 en 2021 een nieuw subsidiebedrag voor noodlijdende jeugdzorginstellingen vastgesteld: een totaalbedrag van 20 miljoen euro is daarvoor beschikbaar. In de subsidieregeling geldt: wie het eerst komt, het eerst maalt. De voorwaarden voor een aanvraag zijn (uiteraard) een goedgekeurde jaarrekening en een plan voor terugbetaling.

De jaarrekeningen van Pluryn over 2018 en 2019 zijn niet publiek gemaakt, en ook een financieel herstelplan, de eis van de minister in februari, ontbreekt in de publieke verantwoording. Naar de mensen die het zorgbeleid van Pluryn direct aangaat: de ouders en de kinderen, ontbreekt het dus aan de broodnodige transparantie en verantwoording van beleid. Ook de belastingbetaler, die miljoenen euro’s meebetaalt aan deze duurste vorm van jeugdzorg, bedoelt voor de kwetsbaarste jeugd, moet dit inzicht missen. Dit, samen met het op handen zijnde faillissement van vorig jaar en het ontbreken van een degelijk financieel plan in datzelfde jaar volgens de minister, maakt de keuzes en argumentatie van de zorgginstelling nu, ongeloofwaardig.

Er zijn daarom nu een aantal dringende vragen te beantwoorden voor de regio/gemeenten, Inspectie, Ministerie VWS als subsidievertrekkers en de kredietverstrekkers/ banken). De antwoorden op die vragen zijn broodnodig om het vertrouwen van de direct betrokkenen deze zomer terug te winnen.

1. Is er een jaarrekening van 2018 en een (concept) jaarrekening over 2019 van Pluryn beschikbaar?

2. Zo ja, wat laten deze zien over de huidige financiële positie van Pluryn? Is er over 2019 een geloofwaardige verantwoording van de besteding van de gelden voor De Hoenderloo Groep (hoe diende het geld de goede zorg, hoe doelmatig was de externe inhuur, het personeelsverloop, etc.)?

3. Is er door Pluryn een nieuwe aanvraag ingediend voor steun via de Jeugdautoriteit bij het ministerie van VWS? Zo ja, voor welk bedrag, en hoe haalbaar is toekenning?

4. Is er net als vorig jaar rond deze tijd, een dreigend faillissement en welke rol spelen de verkoop van het terrein van De Hoenderloo Groep, een eventuele subsidie van VWS/Jeugdautoriteit en de opstelling van de kredietvertrekkers in het voorkomen daarvan?

5. Zijn in de huidige situatie (van weggaand personeel en kleiner wordende groepen met een intensievere zorgvraag, beperkingen door de corona-crisis) de KPI’s nog voldoende betrouwbaar om te weten of het goed gaat met alle kinderen?

Als al deze vragen zijn beantwoord, kan er voor ouders en alle andere verantwoordelijken van de kinderen een eerlijk, compleet en veilig antwoord komen op de dringende vraag: is de deadline van 1 augustus geloofwaardig gemotiveerd vanuit goede zorg voor de kinderen en jeugdigen? Zij hebben snel recht op deze antwoorden.

Ik sluit af met een persoonlijke noot. Voor mij, als woordvoerder Jeugdzorg sinds 2014, is dit het meest ingrijpende dossier sinds de decentralisatie van de jeugdzorg in 2015. Als lokaal volksvertegenwoordiger kan ik niet anders concluderen dat, gezien het chronisch gebrek aan financiële verantwoording en transparantie, het beleid van Pluryn rond de sluiting van De Hoenderloo Groep en daarmee de verhuizing van vele tientallen kinderen, ongeloofwaardig is. Het lukt me niet dit aan de Apeldoornse kiezer uit te leggen: het antwoord of er bij een aantal van hen financieel gemotiveerde verhuisdwang plaats vond, zal anders altijd blijven hangen.

Het is voor deze en andere zorginstellingen, blijkbaar kinderlijk eenvoudig geworden om te handelen tegen het algemeen belang in. Het vertrouwen in de democratie komt dit zeker niet ten goede; voor dat van de betrokken jeugdigen al helemaal niet.

Hanna Riezebos

Met veel dank aan iedereen die mij inzicht verschafte door middel van journalistiek, persoonlijke gesprekken, collegialiteit, debat en ambtelijke informatie.